Cumhuriyet’ten Günümüze Halk Sağlığının Kısa Yolculuğu
Türkiye’de halk sağlığının hikâyesi, Cumhuriyet’in ilk yıllarında “koruma”yı merkeze alan kurum ve yasalarla başlar. 1928’de kurulan Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi, bulaşıcı hastalıklarla savaşın beyni oldu; 1930 tarihli Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ise toplum sağlığını devletin temel görevi olarak çerçeveledi.
Hıfzıssıhha, yalnızca laboratuvar değildi; aşı-serum üretimi ve referans analizleriyle ülke çapında koruyucu hekimliğin itici gücüydü. 1930’lardan itibaren çiçekten vereme birçok hastalığa karşı yerli üretim yapılması, erken Cumhuriyet’in en somut halk sağlığı kazanımları arasına girdi.
1961’de bir dönüm noktası yaşandı: 224 sayılı “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi” Kanunu ile sağlık hizmeti kırsala ve mahallelere yayıldı; “sağlık ocağı” modeliyle herkese yakından, eşit ve sürekli hizmet hedeflendi. Bu dönüşümün mimarlarından Prof. Dr. Nusret FİŞEK, birinci basamağı güçlendirerek hastalığı doğmadan önlemenin yolunu açtı.
2004’te 5258 sayılı Aile Hekimliği Kanunu çıktı; 15 Eylül 2005’te Düzce’de başlayan pilot uygulama, 2010 sonunda tüm Türkiye’ye yayıldı. Bugün aile hekimleri, aşıdan izlem programlarına, kronik hastalık yönetiminden danışmanlığa kadar koruyucu hizmetlerin “ilk kapısı”dır.
Kurumsal yapıda da önemli adımlar atıldı: 2011’de 663 sayılı KHK ile Türkiye Halk Sağlığı Kurumu kuruldu; 2018’de yürürlüğe giren 1 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile görev ve yetkiler Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü çatısı altında yeniden düzenlendi. Amaç değişmedi: Halk sağlığını korumak, geliştirmek ve risklerle mücadele etmek.
Bu süreklilik, Genişletilmiş Bağışıklama Programı gibi başarılarla görünür: ulusal takvimin genişlemesi ve yüksek kapsayıcılık, çocukluk çağı hastalıklarının kontrolünde kritik rol oynadı. Program, sahadan laboratuvara uzanan güçlü bir izleme-değerlendirme kültürüyle bugün de sürüyor.
Kısacası; Refik SAYDAM’dan Nusret FİŞEK’e uzanan miras, aile hekimliği ve güçlü bir halk sağlığı örgütlenmesiyle günümüzde yaşıyor. Biz halk sağlığı uzmanlarının görevi, bu mirası yarının ihtiyaçlarına uyarlamak: hastalığı tedavi etmekten önce toplumu sağlıklı tutmak.
Başhekim
Halk Sağlığı Uzmanı
Uzm.Dr. Cenk BENLİ